(nguồn tuvilyso.com, tuvilyso.net, tác giả: maithon)
Thương Quan do nhật can sinh ra can trái âm dương với nhật can, như nhật chủ Giáp lấy Đinh làm Thương Quan. Theo các sách xuất bản hiện nay thì có ý mệnh cục Thương Quan dễ bị nghèo, ý này đúng nhưng chưa đủ vì thể tính (Substance) là như vậy, nhưng dụng tính (Applicability) thì phải xét trong tổ hợp cách cục với các thần khác.
Trong thập thần của bát tự có ngũ thiện thần và ngũ ác thần, ngũ thiện thần là Tài Quan Ấn Thực, ngũ ác thần là Thương Sát Tỉ Kiếp Kiêu. Bình thường khi xét cách cục cao thấp quí tiện, đa số chú trọng đến Tài Quan Ấn Thực là các thiện thần, và sợ Thương Sát Tỉ Kiếp Kiêu.
Nhưng không phải vậy, Bách Diệp Thư có câu:“Tùy theo tính đắc dụng đối với thân mà xét thiện hay ác, Tài Quan Ấn Thực dù thể tính là thiện thần nhưng đối với thân vô dụng thì dụng tính cũng là ác thần. Thương Sát Tỉ Kiếp Kiêu dù thể tính là ác thần, nhưng đối với thân hữu dụng thì dụng tính vẫn là thiện thần. Cái nào phối hợp cách cục đắc dụng cũng đều tạo nên Quí Cách, cái nào phối hợp cách cục vô dụng, cũng đều thành phá tiện cách.” Đọan này nhấn mạnh đến sự khác nhau giữa Thể Tính và Dụng Tính của thập thần, ta có thể vận dụng vào giải bài tóan Thương Quan.
Như vậy thì Thương Quan khi đắc dụng cũng thành quí cách, nhưng người ta sợ nó là vì nó thương khắc Quan tinh là quí khí. Khi Quí khí bị phạm hung thì như đế ngộ hung đồ, lại hóa ra ty tiện. Thương Quan tính của nó là Ngạo Khí mà được mô tả bằng 4 chữ “Khinh thế ngạo vật”. Vậy Ngạo khí khi nào đắc dụng? Cũng như trong Tử Vi có cách hung tinh đắc địa, thì trong Tử Bình cũng có các cách đắc dụng của Thương Quan. Điều kiện Hữu Dụng của hung tinh đắc địa trong Tử Vi là hung sát đắc địa không gặp quí tinh như Không Kiếp đắc địa thì không nên gặp Tử Phủ Vũ Tướng Nhật Nguyệt Khôi Việt. Điều kiện hữu dụng của ác thần trong Tử Bình thì phức tạp hơn, nhưng nguyên lí là xuyên suốt, phần phân tích dưới đây nói về tính phức tạp, còn nguyên lí thì chỉ có nghiệm rồi tự ngộ ra thôi.
Khi Thương Quan gặp Thất Sát, Ngạo Khí hóa thành Hùng Khí. Thất Sát là thằng ăn cướp, Thương Quan là đứa giang hồ có bản lãnh, khi nó gặp Sát thì cái chất khinh bạc, ngạo nghễ và bản lãnh của nó được sử dụng vào việc kiềm chế thằng ăn cướp. Thành cách Thương Quan Chế Sát nếu nhật chủ can dương hoặc Thương Quan Hợp Sát nếu nhật chủ can âm, người rất có hùng tâm tráng chí. Trường hợp này rất kỵ Tài tinh xuất hiện, chỉ cần Tài xuất hiện thì lập tức Thương Quan bị Tài mua chuộc làm tay chân cho Sát, hóa ra hung. Dĩ nhiên, điều này còn tùy vào cách cục để luận, không xác định được cách cục mà xét đóan theo công thức như vậy cũng bằng thừa. Trường hợp Thương gặp Sát trong Tử Vi giống như bộ Sát Phá Tham gặp Lục Sát Tinh đắc địa vậy.
Khi Thương Quan gặp Tài Tinh, Ngạo Khí hóa thành Phúc Khí. Tài Tinh là tiền bạc, tiền tài có khả năng sinh ra quyền (Quan, Sát). Thương Quan là đứa giang hồ lêu lỏng tính tham nhưng có bản lĩnh, khi nó không gặp Tài tinh thì nó không có chí thú về sinh kế tiền đồ, nhưng nếu gặp Tài tinh thì Tài cải hóa nó khiến cho cái máu giang hồ bạt mạng của nó thay vì liều mạng đi đua xe đánh lộn thì nay liều mạng kiếm tiền mưu lợi. Trường hợp này thành cách Thương Quan Sinh Tài, dĩ nhiên kỵ nhất là có thêm Ấn xuất hiện vì lúc đó Tài sẽ phá Ấn hóa ra phá cục.
Khi Thương Quan gặp Ấn thì Ngạo Khí hóa thành Tú Khí. Như một đứa lêu lỏng nay siêng năng học hành, có chí hướng, biết khắc kỷ phục lễ. Cách thức này diễn tả ra giống như Lê Quí Đôn trong bài “Rắn Đầu Biếng Học” vậy. Cách này gọi là Thương Quan Đới Ấn, nhưng rất kỵ gặp Tài Tinh vì Tài sẽ phá Ấn chẳng ra cơm cháo gì hết. Dĩ nhiên vấn đề mấu chốt vẫn là xác định cách cục để biết khinh trọng rồi mới quyết đóan là Tài có phá Ấn hay không?
Khi mệnh cục tòan Thương Quan, không thấu Tài Quan Ấn thì thành Tòng Nhi Cách, thấu một trong ba thứ đó thì biến thành cách cục khác.
Khi Thương Quan gặp Quan tinh thì có hai khả năng xảy ra: Một là Thương Quan Kiến Quan họa bá đoan, hai là Thương Quan Thương Tận. Tiêu chí để xét đóan là cân nhắc khinh trọng của hai bên.
Khi mệnh cục Chính Quan mà xuất hiện Thương Quan thì thành Thương Quan Kiến Quan. Mệnh cục Chính Quan tức là mệnh làm quan, quí khí tràn đầy trong mệnh, nhưng gặp thêm Thương Quan dù nhược, thì quí khí cũng bị phạm hung như đế ngộ hung đồ vậy, phá cách hòan tòan, khi nào Thương Quan bị chế phục, tòan vô khí lực thì mới giải được. Cách này tương tự như trong Tử Vi ta có cách Tử Phủ Vũ Tướng phùng Không Kiếp hay Tử Vi Cư Ngọ gia Hình Kỵ. Trong tứơng học thì gọi là “Nhất trọc phá cửu thanh.” Trong đời thường thì ta có thể tưởng tượng một ông quan lớn ăn mặc sang trọng, quần áo giày dép, nước hoa…tòan mua từ The Fifth Ave. ở New York City mà lại quên kéo dây kéo hay mở miệng chưởi thề thì cái bộ quần áo ông ta trang sức lên người sẽ làm ông ta cao quí hơn hay khiến ông ta thành trò cười cho báo giới và bàn dân thiên hạ? Đó là trường hợp Thương Quan phạm nhẹ, còn phạm Quan Tinh nặng thì cũng ông quan đó, ăn mặc sang trọng nhưng mang đôi dép lào, dép tổ ong, tác phong lắm la lắm lét đi lang thang ở khu nhà giàu thì thế nào cũng bị cảnh sát hỏi thăm!
Khi mệnh cục Thương Quan mà xuất hiện Chính Quan nhược hoặc bị hợp thì thành Thương Quan Thương Tận. Giống như trong Tử Vi có cách Hung Sát đắc địa phát đả như lôi, như Kiếp Không Tỵ Hợi, Tham Hỏa Tương Phùng, Hao tinh mộ địa gia Hình Lộc, Khốc Hư Tí Ngọ…hóa Khoa Quyền Lộc, hung sát trong trường hợp này là đắc địa hoặc hóa khí nên làm chủ cục diện. Trong trường hợp đắc địa này rất cần tránh xa những bộ sao quyền quí như Khôi Việt Xương Khúc, dễ bị thành phá cách như anh hùng áo vải tạo dựng sự nghiệp thì cần quái gì bằng cấp thi phú làm đẹp lòng vua? Hòang Sào đỗ tú tài thì làm gì có lãnh tụ Hòang Sào chỉ có thầy đề thầy lại Hòang Sào thôi, Hồng Tú Tòan mà thi đỗ Hương Khoa thì làm sao có Thái Bình Thiên Quốc?
Tương tự như vậy, Thương Quan lúc này là anh hùng áo vải tạo dựng sự nghiệp, Ngạo Khí tràn đầy PHẢI gặp Quan Tinh để nó biến thành Hùng Khí Thương Cường. Mệnh Cục Thương Quan là điều kiện Cần (Necessary condition): tràn trề ngạo khí, nhưng phải gặp Quan Tinh mới có điều kiện Đủ (Sufficient condition) để nó có đối tượng mà “Thương Tận” chứ (Destruction for Creation, in other word, “Thương Quan Thương Tận” is similar to the concept of “Destructive Creation”). Cái chính là Quan xuất hiện nhưng yếu hoặc bị hợp. Tức là giống như Nguyễn Huệ khởi nghĩa Tây Sơn (Thương Quan) thành công lên ngôi thành đức Quang Trung vậy, giả như không có gian thần Trương Phúc Loan (Quan) làm triều đình hư nát thì khởi nghĩa Tây Sơn liệu có được dân ủng hộ hay không?
Khi cách cục Thương Quan Ngộ Quan biến thành Thương Quan Thương Tận thì thành đại quí mệnh. Tại sao là đại quí mệnh? Trích Thiên Tủy có câu: “Khi đang ô trọc được thanh mà thanh lại thêm tịnh, khi đến thời cơ thì sơn cốc lạnh lẻo cũng hồi xuân.” Chính là để diễn tả cái đặc sắc của cách Thương Quan Thương Tận. Sau đây là minh họa bằng bát tự của Tổng Lí Nội Các (Thủ Tướng Chính Phủ) Chu Tự Tề.
Kỷ Tỵ / Ất Hợi / Nhâm Tí / Ất Tỵ
Bát tự này Nhâm kiến Lộc tháng Hợi, Thương Quan lưỡng thấu nguyệt thời can. Thương Quan quá vượng lại có gốc sâu nên thành Thương Quan Mệnh Cục, niên can thấu Quan tinh Kỷ thành Thương Quan Ngộ Quan. Cách cục như thế nếu luận theo lối trọng Quan khinh Thương thì sẽ xét thành tiện cách. Nhưng vì Quan tinh tuy có gốc ở Tỵ và được Tài Bính trong Tỵ làm ấn, nhưng bị Hợi xung mất gốc, mất ấn thành cách Thương Quan Thương Tận phản vi quí cách. Lẽ dĩ nhiên những mệnh cục có xung đột như Thương Quan Thương Tận thì cuộc đời phải có nhiều thăng trầm rồi, điều này thiết nghĩ không cần bàn kĩ, giống Hung Sát đắc địa thì dẫu thành công cũng thăng trầm vô độ.
Nơi đây là đất ngọa hổ tàng long, hàng ngày có vô số cao nhân ẩn dật lai vãng nhưng không viết gì, nên tôi cũng không dám viết nhiều, sợ có gì chưa thông thì trước nhất là các bậc thức giả chê cười. Nếu có gì chưa thông, bài viết nhỏ này cũng xin được hầu chư vị một tiếng cười qua mấy trống canh.